Kunstenaars en filosofen zijn volgens Tom in staat om stil te staan bij belangrijke vragen over bijvoorbeeld waarneming en lichamelijkheid. Dat zijn twee onderwerpen die in de zorgopleidingen nauwelijks aan bod komen. Een ander thema waar Tom zich op richt is ouder worden. ‘Gesprekken voeren over ouder worden, is voor veel ‘ouder wordenden’ een betekenisvolle activiteit. En dan niet alleen over de lastige zaken zoals verlies en beperking, of over de fijne dingen als rust en wijsheid, maar vooral over hoe je jezelf verhoudt tot alles wat zich op latere leeftijd aandient, hoe je dat alles ervaart.’  

Systeem- en leefwereld 

Voor die ervaringen is nog maar weinig aandacht, terwijl dit een enorm interessante bron van kennis is, ook voor overheden, stelt Tom. ‘Suzanne Biewinga stelt in haar proefschrift dat dit aspect van ouder worden in onze samenleving ondergeschikt is aan de economische uitdagingen rondom veroudering. Het maatschappelijk debat gaat voornamelijk over toenemende druk op de zorg, zonder veel oog te hebben voor de leefwereld van ouderen en zorgprofessionals. Als we daar niet meer ruimte voor creëren, zal het vanwege de toename van het aantal ouderen en de afname van het aantal beschikbare zorgprofessionals, alsmaar nijpender worden. Gelukkig zijn er ontzettend veel waardevolle initiatieven in Nederland.’ 

‘Het is een bekend probleem, dat in de vorige eeuw uitgebreid is beschreven door de Duitse socioloog Jurgen Habermas. De systeemwereld van overheden, wetgeving, financiering, administratie, loketten, ICT, die we hebben opgetuigd om de maatschappij draaiende te houden, loopt niet in de pas met de leefwereld van mensen. Zorgprofessionals gaan op dit moment bijvoorbeeld gebukt onder een overdaad aan administratieve taken. Deze maatregelen komen voort uit de behoefte om een veilige werkomgeving te creëren, maar werken averechts op het vlak van medemenselijkheid en waardigheid. Maar denk ook aan de toeslagenaffaire.’ 

Volgens Tom moet er veel gedaan worden om de systeemwereld gevoeliger te maken voor de leefwereld van burgers. Bijvoorbeeld door onderzoek en interventies waarin de participatie van burgers centraal staat. Echte participatie, dus niet een overheid, lokaal of regionaal, die zegt ‘dit is het plan, doen jullie mee?’, maar luisteren naar wat er speelt, en vervolgens met allerlei middelen ondersteunen in het vormgeven van oplossingen. 

Experimentele werkvormen 

Tom heeft ervaring in het inzetten van creatieve werkvormen op lokaal niveau, om burgers een stem te geven. In verschillende wijken heeft hij met een onderzoeksgroep, waar ook kunstenaars bij betrokken waren, artistiek-participatief onderzoek gedaan naar wat het betekent om ouder te worden in die wijken. ‘Door de experimentele werkvormen raakten we aan een diepere betekenislaag, die veelal verborgen blijft wanneer burgers een vragenlijst krijgen opgestuurd. Bovendien versterkt het de deelname van burgers, het werkt verbindend. Maar dat is ook het mooie van actieonderzoek, het emancipeert de mensen die deelnemen.’ Volgens Tom is het juist doordat er vooraf geen specifieke doelen of uitkomsten werden geformuleerd, dat er ‘een open ruimte ontstond waarin deelnemers zich vrij voelden om te delen wat er daadwerkelijk in hen leefde. Daardoor hadden zij meer het gevoel dat hun stem ertoe doet.’ 

Ook de filosofische gesprekken over ouder worden, die Tom op wijkniveau voert met burgers in de leeftijdsfase van vijftig plus, zijn wat hem betreft een manier om de betrokkenheid van burgers bij hun eigen toekomst en leefomgeving te vergroten. Het is belangrijk dat regionale zorg- en gezondheidsakkoorden open staan voor een nieuwe aanpak, en daarin actief investeren.

Over RIGA  

RIGA werkt met partners aan een gezonde regio. Een regio waar mensen gezond opgroeien, leven en oud worden. Waar de omgeving gezondheid stimuleert, mensen naar elkaar omkijken en zorg wordt geleverd waar dat nodig is. In deze interviewreeks spreken we met professionals, inwoners en bestuurders uit de regio. Zij vertellen wat er nodig is om de gezonde regio te realiseren en inspireren ons met hun initiatieven.